ماه مبارک رمضان و لحظات پاک و نورانی آن اگر چه فضای معنوی خاصی ایجاد می
کند تا خودسازی های اخلاقی رونق گیرند و درون نگری ها و مقابله با صفات
نکوهیده شدت یابند و خلوت های عاشقانه و مناجات های عارفانه به اوج رسند و
عبادت های « فردی » برای تهذیب نفس و طی مراحل تقوا و تقرب افزون گردند
لکن گرایش ها و تلاش های « اجتماعی » و رویکردها و مراقبت های « سیاسی »
نیز در این ماه شریف دارای جایگاه خاص می باشند.
این از مشخصه های
بارز دین مبین اسلام است که در تمام عبادت ها و در کنار همه پرورش های
اخلاقی و معنوی گرایش های اجتماعی و سیاسی را نیز به صورت جلوه ای از
تعالیم و قوانین جامع خود به تجلی و ظهور در می آورد تا این بینش و شناخت
را به اهل ایمان منتقل سازد که اولا اسلام دین زندگی است و به تمام ابعاد
آفرینش انسان و همه نیازهای او نظر می گسترد و تلاش های معنوی را با
فعالیت های اجتماعی و سیاسی ممزوج می سازد و بین دنیا و آخرت موازنه ایجاد
می کند تا انسان را مطابق با نیازهای اصیل فطری و طبیعی او که هم « روحی و
معنوی » و هم « جسمی و مادی » می باشد به رشد و کمال برساند.
ثانیاً
اسلام عزلت و رهبانیت را طردمی کند و برای گرایشات اخلاقی و رویکردهای خاص
تهذیبی و درون گرایانه در صورتی ارزش و اعتبار قائل است که انسان را
آنگونه بپرورد که شخصیتی جامع به دست آورد و ثمره خودسازی های فردی خویش
را در حیات اجتماعی و سیاسی متجلی سازد و برای جامعه انسانی مفید و سازنده
و راهگشا باشد.
ثالثا اسلام مسلمان عابد و زاهد و در عین حال گوشه گیر
و بریده از اجتماع و تهی از بینش و آگاهی های سیاسی و گریزان از وظایف و
مسئولیت های اجتماعی و سیاسی خاصی که تعالیم و قوانین الهی مشخص می سازند
را کامل نمی داند و این نوع دینداری و اسلام گرایی و عبادت را ناقص معرفی
می کند و طبیعی است که مسلمانان متمایل به این شیوه متضاد با حقیقت اسلام
اجر و پاداشی متناسب با عمل خود به دست می آورند و به هیچ وجه قابل مقایسه
با مسلمانان عابد و متقی و حاضر در عرصه های زندگی اجتماعی و سیاسی و
کوشنده برای تحقق تعالیم جامع و زندگی ساز اسلام در گستره حیات دنیا قابل
مقایسه نمی باشند.
رویکردهای اجتماعی و تلاش های سیاسی درنگاه دین
مبین حق تا آنجا حائز اهمیت است که علاوه بر آمیختن آن در عبادت بزرگ و
شریف « نماز » (1) در ماه مبارک رمضان و در عبادت عظیم و نقش آفرین « روزه
» نیز این رویکردها و تلاش ها را ضروری و لازم می داند و برآنها اصرار می
ورزد.
در میان رهنمودهای ائمه دین (علیهم السّلام) در باره ضرورت
فعالیت های خالصانه اجتماعی و سیاسی در ماه مبارک رمضان و نقش روزه در
تسهیل آن دعای حضرت امام سجاد(علیه السّلام) را یکی از نمونه ها و مصادیق
تامل برانگیز می یابیم .
امام سجاد(علیه السّلام) در بخشی از دعاهای مربوط به ماه مبارک رمضان اینگونه با حضرت پروردگار مناجات می کند :
«
ای خداوند در این ماه ما را موفق دار که به خویشاوندانمان نیکی کنیم و به
دیدارشان بشتابیم و همسایگانمان را به بخشش و عطای خویش بنوازیم و
اموالمان را از هرچه به ناحق برآن افزوده ایم پیراسته داریم و با ادای
زکات پاکیزه گردانیم و با آنان که از ما گسیخته اند بپیوندیم و با آن که
در حق ماستمی روا داشته به مقتضای انصاف رفتار کنیم و با آن کس که با ما
دشمنی ورزیده دوستی کنیم جز آن کسانی که به خاطر رضای تو با آنان دشمن شده
ایم که با چنین دشمنی هیچ گاه سخن از دوستی نگوئیم و همدل نشویم . » (2 )
در این دعای شریف هم گرایشات اجتماعی و هم رویکردهای سیاسی را می توان به تعمق گذاشت .
1 ـ گرایشات و تلاش و فعالیت های اجتماعی به صورت ذیل در این دعا مورد توجه قرار گرفته است .
دیدار
از خویشان و نزدیکان و نیکی درحق آنان یکی از اعمال صالح و ممدوح اجتماعی
است که تعالیم و معارف اسلامی به شدت نسبت به انجام آن اصرار می ورزند.این
عمل در اسلام « صله رحم » نام گرفته است و در متن معارف دین برای عامل به
این دستورالعمل اجر و پاداش فراوانی در نظر گرفته شده و قطع این رابطه و
پیوند از گناهان کبیره معرفی شده است .
ارتباط با « همسایگان » و عطا
و بخشش نسبت به آنان ـ به ویژه اگر محتاج و فقیر و نیازمند باشند ـ از
دیگر فعالیت های اجتماعی محسوب می شود که موجب جلب خشنودی خدا و رفع
تنگناها و پیوند قلوب و ازدیاد و رونق روابط اجتماعی صحیح و سازنده می
گردد. همچنین این گرایش در رفع کدورت ها و ناراحتی ها بین همسایگان ـ که
گاهی در زندگی روزمره و براساس سوظن ها یا فعالیت های عناصر سخن چین و
اختلاف برانگیز به وجود می آید ـ بسیار موثر است .
پیراسته کردن
اموال از آنچه به ناحق بر آن افزوده شده است یکی دیگر از عملکردهایی است
که بازندگی اجتماعی پیوند و ارتباط دارد. زیرا اموال و دارایی ها در اثر
کار و تلاش درجامعه و با مواجهات و تعاملات با افراد گوناگون و در ضمن
معامله ها و داد و ستدها به دست می آیند و در همین صحنه ها و عرصه هاست که
سواستفاده ها ـ به صورت گران فروشی یاکم فروشی یااحتکار یا رشوه خواری یا
به کارگیری روش های ناجوانمردانه دیگر همچون تخریب شخصیت دیگران با دروغ
گویی و تهمت زنی به منظور محروم کردن آنان از حقوق مادی ـ به ظهور و بروز
درمی آیند.
پیراسته کردن موال به دو صورت قابل تحقق می باشد. صورت
اول جلوگیری از سواستفاده ها و فعالیت های مخرب اقتصادی و حرامخواری و
دزدی و ضایع کردن حق الناس می باشد که باید به صورت قاطع و صریح اموال به
ناحق تصاحب شده به صاحبان آنها مسترد گردد. صورت دوم پرداخت خمس و زکات
است که هیچ ارتباطی با حرامخواری ها و احتکار و ارتشا و دزدی و ضایع کردن
حقوق دیگران ندارد بلکه وظیفه ای است که باید همه اهل ایمان با تحقق شرایط
خاص به آن مبادرت ورزند و به این وسیله با جلب رضایت خدا و عمل به تکلیف
دینی اموال خویش را به تزکیه معنوی و خلوص کامل برسانند.
پیوند با
گسیختگان و ایجاد ارتباط مجدد بین خود و آنان یکی دیگر از تلاش های
اجتماعی به شمار می آید. این عمل در شرایطی که گسیختگان پیوندها انسان های
سالم و صالحی باشند و نه اهل فتنه و نفاق و فریب کاری و اختلاف افکنی
ضرورت می یابد و کسانی که در ایجاد ارتباط مجدد پیشقدم شوند در جلب رضایت
خدا و تحقق مودت و محبت بین خود و دیگران سبقت گرفته اند.
2 ـ در
دعای شریف حضرت امام سجاد(علیه السّلام) تعابیر دیگری نهفته است که هم
دارای مصداق های اجتماعی می باشند و هم می توان مصادیق سیاسی این عبارات
را به خوبی به نظاره نشست .
آنچه امام (علیه السلام) در انتهای دعای خویش به صورت درخواست از خداوند مطرح می کند را مجددا مرور می کنیم :
«
خداوندا ما را موفق بدار با آن که در حق ما ستمی روا داشته است به مقتضای
عدل و انصاف رفتار کنیم و با آن کس که با ما دشمنی ورزیده دوستی کنیم جز
آن کسان که به خاطر رضای تو با آنان دشمن شده ایم که با چنین دشمنانی هیچ
گاه سخن از دوستی نمی گوئیم و همدل نمی شویم . »
موضوع اول در این بخش از دعا « ستمگران » هستند که هم مصادیق اجتماعی دارند و هم مصادیق سیاسی .
«
ستمگران اجتماعی » کسانی هستند که در عرصه های کار و تلاش و در محیط های
مختلفی که انسان ها با یکدیگر تعامل و مواجهه دارند با ارتکاب ستم های
اقتصادی با تصاحب اموال یا ضایع کردن حقوق مردم و نیز با ارتکاب ستم های
امنیتی با مختل کردن آسایش و آرامش توده های مردم و همچنین با ارتکاب ستم
های مرتبط با آبرو و حیثیت افراد با ترویج دروغ و تهمت و دشنام و هتاکی و
پرده دری علیه آنان جامعه انسانی را با مشکل و رنج و ترس و هراس مواجه می
سازند.
« ستمگران سیاسی » نظام های حکومتی جور می باشند که به سرزمین
های اسلامی تهاجم و تعدی می ورزند و آزادی و استقلال ملل مسلمان را در
معرض خطر اضمحلال قرار می دهند. اینان در ادوار مختلف تاریخ و از جمله هم
امروز جهان اسلام را هدف تحرکات و فعالیت های مخرب نظامی خویش قرار داده و
می دهند و به همین دلیل دفاع از اسلام و تمامیت ارضی و استقلال سرزمین های
اسلامی واجب می گردد و جبهه توحید باید با انسجام و اتحاد و اقتدار کامل
به مقابله با تعدی و تجاوز آنان بپردازد.
همچنان که در متن دعای حضرت
امام زین العابدین (علیه السّلام) آمده است در مقابله با ستم اجتماعی و
ستم سیاسی باید با عدل و انصاف عمل نمود و این وظیفه ای است که تعالیم
مقدس اسلام برای اهل ایمان مشخص نموده است . قرآن کریم به صراحت تمام ضمن
توصیه و فرمان بر جهاد علیه ستمگران اهل ایمان را در مقابله با آنان دعوت
به پرهیز از جور و ستم و گرایش به عدل می نماید :
« در راه خدا با
آنان که به جنگ و مقاتله با شما برخاسته اند جهاد کنید لکن ستمکار نباشید
که خداوند ستمگران را دوست نمی دارد.» (3 )
موضوع دوم در این بخش از
دعا « دوستی و دشمنی در راه خدا » می باشد که در صحنه های مختلف حیات
سیاسی ـ در ابعاد داخلی و خارجی ـ تحقق می یابد ـ دشمنی در راه خدا علاوه
بر ابعاد سیاسی دارای ابعاد اجتماعی نیز می باشد که مخالفان دین خدا تنها
نظام های سیاسی و حکومتی باطل نیستند و دشمنان اجتماعی دین خداـ یعنی
ملحدان و فاسقان و فاسدان و قاتلان و باندهای تبهکار و برهم زنندگان امنیت
اجتماعی ـ در داخل جامعه اسلامی از مصادیق دعای امام سجاد(علیه السّلام)
به شمار می روند. لکن باید توجه داشت که دشمنان سیاسی اسلام به ویژه در
سطح خارجی فراوان و این نوع عداوت و دشمنی با دین خدا دارای وسعت و گسترش
خاص می باشد و از همین روست که تعالیم قرآن و رهنمودهای پیشوایان دین
(علیهم السّلام) به طور وسیع با مطرح کردن اصل دوستی و دشمنی در راه خدا
به رعایت این اصل و قانون توسط اهل ایمان فرمان می دهند.
قرآن کریم
ضمن توصیه های مکرر به دشمنی و جهاد و مبارزه با دشمنان دین خدا مسلمانان
را از دوستی با آنان نهی می فرماید و به صراحت اعلام می کند : « ای اهل
ایمان مبادا کافران را به دوستی گرفته و مومنان را رهاکنید . آیا می
خواهید خدا را بر (مجازات عصیان و سرکشی خود) حجتی آشکار گردانید » (5 )
در
کنار آیات فراوان قرآن کریم در موضوع دوستی و دشمنی در راه خدا و مواجهه و
معارضه با جبهه مشترک کفر و شرک و نفاق در هر عصر و زمان رهنمودهای صریح
پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) و امامان (علیهم السّلام) قرار
دارند.
این سخن از رسول گرامی اسلام (صلّی الله علیه و آله و سلّم)
که می فرماید : « بهترین کارها دوستی و دشمنی در راه خداست » (6 )و این
رهنمود از امیرمومنان (علیه السّلام) که اعلام می دارد : « بپرهیز از این
که دشمنان خدا را دوست بداری » (7 ) نمونه هایی از روایات بی شماری است که
موضوع آنها « دوستی و دشمنی در راه خدا » می باشد.
حضرت امام
سجاد(علیه السّلام) دردعای خویش تصریح می نماید که ما در راه رضا و خشنودی
خدا با افراد و گروه ها و جریان ها و حکومت هایی که در نقطه مقابل دین
اسلام قرار دارند دشمنی می ورزیم . این تاکید در دعای امام (علیه السّلام)
به همراه آیات و روایاتی که به صورت نمونه از نظر گذشت به وضوح این حقیقت
را به اثبات می رساند که اولااسلام دین « صلح کل » نمی باشد و آنگونه نیست
که با همه افراد و نظام ها و حکومت ها دوستی و مودت بورزد و در شرایطی که
آنان سرزمین های اسلامی را در معرض تعدی و تجاوز قرار داده اند سکوت
اختیار کند و به دفاع از دین و ملل مسلمان نپردازد و به جهاد و مبارزه با
دشمنان اهتمام نورزد و به دیپلماسی لبخند و سازش و تسامح و تسلیم و ذلت
روی آورد و بر متاع عظیم و بزرگ و گرانبهای هویت دینی و استقلال سرزمین
های اسلامی چوب حراج بزند. ثانیا اهمیت دفاع و جهاد مقدس و دشمنی با
دشمنان دین خدا آنگونه در نگرش تعالیم جامع اسلام عمیق و حساس و حیاتی است
که در دعاها از جمله دعای امام سجاد (علیه السّلام) در ماه مبارک رمضان به
توجه و عمل دقیق به آن تصریح می شود و از همین جاست که ماهیت برخی از
جریان های فکری و اعتقادی مدعی اسلام و احزاب و جمعیت های سیاسی به ظاهر
دینی در داخل و خارج از مرزها که همواره به تبلیغ و ترویج « اسلام صلح کل
» می پردازند و در صدد حذف تعالیم و قوانین روشن این دین مبین می باشند و
با شگردها و ترفندهای تبلیغاتی مرموز و فریبنده به ترویج « اسلام آمریکایی
» در میان جوانان مسلمان کشورهای اسلامی همت می گمارند مشخص می شود که
اینان دشمنانی هستند که در لباس دوست رفته اند و نقاب نفاق بر چهره زده
اند و باید آنان را شناخت و شناساندن و از این طریق راه را برای رفع تفرقه
و تشتت و تحقق قدرت و وحدت مسلمین صاف و هموار نمود.
